Akèy

Redaksyon

REDAKSYON se yon salon ekriti ki angaje pou ankouraje lekti ak ekriti , sitou nan lang kreyòl ayisyen an , si pwofil sa a entèrese w n ap mande w svp suiv paj la , kite kòmantè pa w , epi pataje li ak zanmi w .

Istwa

THOMAS ISIDORE SANKARA

Thomas Sankara te pran tèt leta an 1983 nan yon koudeta militè ki te make yon vire total nan lavi politik Burkina Faso. Li te lanse yon seri refòm radikal ki te gen pou objektif kraze dominasyon neokolonyalis, elimine koripsyon, ak mete peyi a sou yon chimen devlopman endepandan. Li te mete aksan sou otosifizans alimantè, devlopman nan zòn riral yo, ak batay kont inegalite sosyal. Nan kad sa a, li te fè distribisyon tè bay peyizan yo, redwi salè manm gouvènman an, entèdi machin liksye pou ofisyèl leta yo epi ankouraje pwodwi lokal yo sou tout fòm.

Nan manda li a, Sankara te mete fanm yo nan kè revolisyon an. Li te ankouraje egalite ant sèks yo, entèdi maryaj fòse, pratik koutim dehumanizan, epi mete fanm nan pozisyon lidèchip. Gouvènman li a te lanse kanpay vaksen masiv pou elimine maladi tankou polyo ak malarya. Li te kreye pwogram alfabetizasyon, bati sant sante ak lekòl, e li te mete aksan sou edikasyon teknik pou jèn yo. Anba lidèchip li, Burkina Faso te vin tounen yon modèl chanjman pou anpil lòt peyi Afriken ki te toujou anba men sistèm kolon yo.

Thomas Sankara te asasinen sou pouvwa a nan lane 1987, pandan yon koudeta ki te mennen Blaise Compaoré, ansyen konpayon li, nan tèt peyi a. Lanmò li te boule yon chòk sou kontinan Afriken an e li te make fen yon epòk espwa ak rezistans kont sistèm eksplwatasyon entènasyonal yo. Men, memwa li pa janm mouri. Jodi a, figi li kontinye flote kòm yon senbòl rebelyon, diyite ak angajman san kondisyon pou libète. Thomas Sankara kite yon eritaj moral, politik ak sosyal ki kontinye enspire jenerasyon kap leve vwa yo kont enjistis.

Redaksyon : kenny paul

Literati

Literati Ayisyèn: senbòl Istwa, Idantite ak Rezistans Pèp Ayisyen an.

Literati ayisyèn pran nesans li nan flanm dife libètè ak rebelyon kont esklavaj. Depi anvan menm endepandans lan, lespri ayisyen te kòmanse mete tèt li sou papye atravè powèm, diskou, ak pawòl revolisyonè ki te sèvi kòm zam kont enjistis ak opresyon. Istwa Ayiti kòm premye repiblik nwa endepandan te fòme yon baz solid pou literati ki pa janm separe ak batay pèp la. Se nan kontèks sa a ke literati ayisyèn te devlope kòm yon zouti pou sonje, pou deklare, e pi souvan, pou konteste. Premye ekriven ayisyen yo te mete aksan sou grandè batay libètè a, sou sakrifis pèp la ak sou nesesite pou konstwi yon nasyon ki fyè de ras li, kilti li, ak istwa li.

Pandan tout tan, literati ayisyèn suiv chemen tranzisyon epi adapte li ak reyalite politik, sosyal, ak ekonomik peyi a. Li evolye soti nan pwezi klasik ak oratè politik pou li rive nan woman, nouvèl, teyat, ak esè. Pami ekriven ki make tan, nou jwenn Oswald Durand, ki te chante bèlte lanati ak pèp la, epi ki te kreye powèm mitik tankou Choucoune. Pi lwen, nou jwenn Jacques Roumain, ak woman Gouverneurs de la rosée, kote li mete aksan sou lide kolektivite ak solidarite ant peyizan yo. Nan tan modèn, Marie Vieux-Chauvet, ak Frankétienne, pote yon literati ki plis enteryè, ki chaje ak denonsyasyon kont diktati, inegalite sosyal, ak vyolans estriktirèl. Chak jenerasyon ekriven pote pa yo, swa nan fòm klasik oswa avantgadis, men tout kenbe menm lanmou pou verite ak jistis.

Lang lan jwe yon wòl san parèy nan konstwiksyon literati ayisyèn. Pandan lontan, franse te lang literè prensipal la, sitou paske li te lang ofisyèl lekòl ak Leta. Men sa pa vle di kreyòl pa t prezan. Okontrè, kreyòl la te toujou vivan nan literati oral: kont, pawòl, chante, devinèt, ak powèm pèp la. Depi ane 1970 yo, gen yon mouvman konsekan pou mete kreyòl sou menm nivo ak franse, kòm lang literè, kòm lang ekspresyon entelektyèl. Ekriven tankou Frankétienne, Georges Castera, ak Mizraïm Elie te montre ke kreyòl la kapab pote tout pwa emosyonèl, estetik, ak refleksyon literè. Se pa sèlman yon lang kominote riral yo, men se vwa nasyon an tout antye.

Nan sans sa a, literati ayisyèn se pa yon senp pratik ekriti, men yon zak angajman. Li sèvi pou prezève memwa kolektif, mete limyè sou verite, epi leve konsyans. Pandan plizyè epòk, li te sèvi kòm fòm rezistans: pandan diktati yo, pandan okipasyon ameriken, pandan tranbleman tè, e menm pandan kriz migrasyon ak egzòd entelektyèl. Literati a pa janm pè mete dwèt sou sa ki fè mal, men li pa janm bliye sonje sa ki fè fyète tou. Se li ki pote mo sa yo ki konsole, ki soulaje, ki motive, e ki reveye. Se gras ak ekriven, powèt, jounalis, ak filozòf nou yo ke memwa istorik la pa efase, ke reyalite a pa kouvri ak manti, e ke rèv la pa janm mouri.

Se konsa literati ayisyèn kontinye viv: ant mo ak mo, ant pawòl ak silans, ant doulè ak espwa. Li tise lyen ant tan lontan, prezan ak lavni. Li rakonte sa ki pa di nan liv istwa yo, li selebre sakrifye ak memwa moun ki pa gen non sou moniman. Li se zèl Ayiti: li fè n sonje kote nou soti, li mennen nou kote nou ka rive, e li fòse nou reflechi sou ki kalite nasyon nou vle konstwi. Literati ayisyèn pa sèlman bay Ayiti yon figi, li bay li yon vwa. Yon vwa ki pale fò, ki pale klè, e ki refize pèdi.

Redaksyon : Kenny paul